Jan van Riebeeck: Leven en Erfenis van de Nederlandse Ontdekkingsreiziger

Persoonlijke Gegevens van Jan van Riebeeck

Volledige naam: Johan Anthoniszoon (Jan) van Riebeeck

Geboortedatum: 21 april 1619

Geboorteplaats: Culemborg, Nederland

Overlijdensdatum: 18 januari 1677

Overlijdensplaats: Batavia, Nederlands-Indië (het huidige Jakarta, Indonesië)

Professionele Achtergrond

Jan van Riebeeck was een Nederlands chirurgijn en koopman die in dienst was van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC). Zijn belangrijkste bijdrage aan de geschiedenis is de oprichting van de eerste Europese handelspost in Zuid-Afrika in 1652.

Bijdragen aan de Geschiedenis

• Stichter van de eerste Europese nederzetting in Zuid-Afrika, bekend als de Kaapkolonie.
• Opgericht in een gebied dat bewoond was door verschillende Khoikhoi-stammen.
• De nederzetting met Fort de Goede Hoop groeide uit tot een belangrijke handelslocatie.

Erfgoed en Herinnering

In Zuid-Afrika zijn er veel straten en plaatsen vernoemd naar Jan van Riebeeck, wat zijn blijvende invloed op de geschiedenis van het land weerspiegelt. Ook in Nederland zijn er straten en pleinen die zijn naam dragen, zoals in Amsterdam.

Belangrijke Data

Vroeg Leven en Opleiding

Johan Anthoniszoon (Jan) van Riebeeck werd geboren op 21 april 1619 in Culemborg, Nederland. Hij groeide op in een tijd waarin de Nederlandse Republiek zich aan het ontwikkelen was tot een wereldmacht, vooral door de handel en kolonisatie. Van Riebeeck was de zoon van een chirurgijn, wat zijn interesse in de geneeskunde en chirurgie kan hebben aangewakkerd.

Opleiding

Van Riebeeck kreeg een opleiding die hem voorbereidde op een carrière in de geneeskunde en de handel. Hij studeerde aan een lokale school en kreeg praktische ervaring als chirurgijn. Dit was een belangrijke basis voor zijn latere rol binnen de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC), waar medische kennis van groot belang was, vooral in de tropen.

Carrièrebegin

In 1639, op twintigjarige leeftijd, begon Van Riebeeck zijn carrière als chirurgijn op een VOC-schip. Gedurende zijn tijd op zee ontwikkelde hij niet alleen zijn medische vaardigheden, maar ook zijn kennis van de handelsroutes en de verschillende culturen die hij tegenkwam. Deze ervaringen zouden cruciaal blijken voor zijn latere rol als stichter van de eerste Europese nederzetting in Zuid-Afrika.

Belangrijke Invloeden

- Familieachtergrond: De invloed van zijn vader, die chirurgijn was, speelde een belangrijke rol in zijn vroege leven.
- VOC: De Vereenigde Oostindische Compagnie bood hem de kans om zijn vaardigheden te ontwikkelen en zijn horizon te verbreden.
- Culturele Uitwisseling: De contacten met verschillende volkeren tijdens zijn reizen droegen bij aan zijn begrip van de wereld en de noodzaak van diplomatie en handel.

Door zijn vroege leven en opleiding legde Jan van Riebeeck de basis voor zijn latere prestaties als een belangrijke figuur in de geschiedenis van Zuid-Afrika. Zijn kennis en ervaring zouden hem in staat stellen om de uitdagingen van het stichten van een nederzetting aan te gaan en een blijvende impact te maken op de regio.

Carrière en Ontdekkingen

Vroege Carrière

Johan Anthoniszoon (Jan) van Riebeeck begon zijn carrière als chirurgijn en koopman in de dienst van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC). Zijn expertise in de geneeskunde en zijn handelsvaardigheden maakten hem een waardevolle aanwinst voor de VOC, die in de 17e eeuw een cruciale rol speelde in de wereldhandel.

Stichting van de Kaapkolonie

In 1652 kreeg Van Riebeeck de opdracht om een handelsstation te stichten aan de Kaap de Goede Hoop. Dit markeerde het begin van de Europese kolonisatie in Zuid-Afrika. De nederzetting, die bekend werd als Kaap de Goede Hoop, diende als een belangrijke tussenstop voor schepen die op weg waren naar Azië. Onder zijn leiding werd de nederzetting een strategisch punt voor de VOC, wat leidde tot een aanzienlijke uitbreiding van de handelsactiviteiten in de regio.

Relaties met de Inheemse Bevolking

Van Riebeeck's interacties met de lokale Khoikhoi-stammen waren complex. Aanvankelijk probeerde hij vreedzaam samen te werken met de inheemse bevolking, maar naarmate de nederzetting groeide, ontstonden er spanningen. De VOC's behoefte aan land en middelen leidde tot conflicten, wat uiteindelijk resulteerde in de marginalisering van de Khoikhoi.

Militaire en Politieke Rol

Naast zijn handelsactiviteiten speelde Van Riebeeck ook een belangrijke rol in de militaire en politieke aangelegenheden van de Kaapkolonie. Hij bouwde Fort de Goede Hoop, dat niet alleen diende als een verdedigingsstructuur, maar ook als het administratieve centrum van de kolonie. Onder zijn leiding werd de kolonie georganiseerd en gestructureerd, wat de basis legde voor de verdere ontwikkeling van Zuid-Afrika.

Erfenis

Jan van Riebeeck wordt vaak gezien als een van de grondleggers van de moderne Zuid-Afrikaanse samenleving. Zijn naam leeft voort in talloze straatnamen en monumenten in Zuid-Afrika en Nederland. De impact van zijn ontdekkingen en de vestiging van de Kaapkolonie zijn nog steeds voelbaar in de hedendaagse Zuid-Afrikaanse cultuur en geschiedenis.

• Jaar van Vestiging: 1652
• Belangrijkste Bijdrage: Stichten van de eerste Europese handelspost in Zuid-Afrika
• Fort: Fort de Goede Hoop
• Relaties met Inheemse Bevolking: Complex en vaak conflictueus

De Stichting van Kaap de Goede Hoop

De stichting van Kaap de Goede Hoop in 1652 door Jan van Riebeeck markeert een cruciaal moment in de geschiedenis van Zuid-Afrika en de Nederlandse koloniale expansie. Deze nederzetting, gelegen aan de zuidwestkust van Afrika, diende als een belangrijke tussenstop voor schepen van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) op hun reis naar Azië.

Historische Context

Voor de stichting van de Kaap was de regio al bewoond door verschillende Khoikhoi-stammen. De komst van Van Riebeeck en zijn mannen had aanzienlijke gevolgen voor de inheemse bevolking en de ecologie van het gebied. De VOC had als doel om een strategische handelspost te vestigen die de bevoorrading van schepen zou vergemakkelijken en de handelsroutes naar het Verre Oosten zou beschermen.

De Eerste Jaren van de Nederzetting

• 1652: Jan van Riebeeck arriveert met drie schepen en begint met de bouw van Fort de Goede Hoop.
• 1657: De eerste vrije burgers vestigen zich in de Kaap, wat leidt tot de oprichting van een agrarische gemeenschap.
• 1660: De nederzetting groeit en er ontstaan conflicten met de Khoikhoi, wat resulteert in een veranderende dynamiek in de regio.

Impact op de Regio

De stichting van de Kaap leidde tot de ontwikkeling van de Kaapkolonie, die uiteindelijk een belangrijke rol zou spelen in de geschiedenis van Zuid-Afrika. De nederzetting diende niet alleen als een handelscentrum, maar ook als een uitvalsbasis voor verdere exploratie en kolonisatie van het Afrikaanse continent.

Culturele Erfenis

Vandaag de dag zijn er in Zuid-Afrika en Nederland talloze straten, pleinen en monumenten die herinneren aan Jan van Riebeeck en zijn rol in de stichting van de Kaap. Deze erfenis is echter complex, gezien de impact van kolonialisme op de inheemse bevolking en cultuur.

Belangrijke Kenmerken van de Kaap

De stichting van Kaap de Goede Hoop door Jan van Riebeeck is een belangrijk hoofdstuk in de geschiedenis van Zuid-Afrika, dat de basis legde voor de ontwikkeling van de regio als een cruciale handels- en koloniale hub. De gevolgen van deze stichting zijn nog steeds voelbaar in de hedendaagse Zuid-Afrikaanse samenleving.

Relaties en Gezinsleven

Johan Anthoniszoon (Jan) van Riebeeck had een opmerkelijk leven dat niet alleen werd gekenmerkt door zijn rol als stichter van de Kaapkolonie, maar ook door zijn persoonlijke relaties en gezinsleven.

Huwelijk en Kinderen

Jan van Riebeeck trouwde op 16 juli 1649 met Maria de la Queillerie, een vrouw van Franse afkomst. Dit huwelijk was van groot belang voor zijn sociale status en netwerk binnen de VOC. Samen kregen zij meerdere kinderen:

• Abraham van Riebeeck (1650-1682) - Hij volgde in de voetsporen van zijn vader en had een carrière binnen de VOC.
• Anna van Riebeeck (1652-1682) - Zij trouwde met een andere VOC-ambtenaar en speelde een rol in de sociale kringen van de Kaap.
• Johannes van Riebeeck (1655-1680) - Hij was betrokken bij de landbouwactiviteiten in de Kaap.

Familiedynamiek

De familie van Riebeeck had een belangrijke rol in de ontwikkeling van de Kaapkolonie. Jan en Maria waren betrokken bij de oprichting van de eerste Europese nederzetting, wat hen een prominente positie gaf in de gemeenschap. Hun kinderen groeiden op in een tijd van grote veranderingen en uitdagingen, waarbij de interactie met de inheemse Khoikhoi-stammen en andere kolonisten een dagelijkse realiteit was.

Relaties met Inheemse Bevolking

Van Riebeeck's relaties met de inheemse bevolking waren complex. Aanvankelijk was er sprake van samenwerking en handel met de Khoikhoi, maar naarmate de Europese nederzetting groeide, ontstonden er spanningen. Deze dynamiek had invloed op zijn gezinsleven, aangezien de kinderen van Van Riebeeck opgroeiden in een omgeving waar culturele uitwisselingen en conflicten hand in hand gingen.

Erfenis en Nalatenschap

De nalatenschap van Jan van Riebeeck is niet alleen zichtbaar in de straten en pleinen die naar hem zijn vernoemd, maar ook in de geschiedenis van Zuid-Afrika. Zijn gezin droeg bij aan de vestiging van Europese waarden en normen in de regio, wat een blijvende impact heeft gehad op de Zuid-Afrikaanse samenleving. De afstammelingen van Van Riebeeck zijn nog steeds actief in verschillende sectoren, wat zijn invloed door de generaties heen aantoont.

Bijdragen aan de Maritieme Geschiedenis

Jan van Riebeeck speelde een cruciale rol in de maritieme geschiedenis van de 17e eeuw, vooral door zijn betrokkenheid bij de oprichting van de eerste Europese handelspost in Zuid-Afrika. Zijn activiteiten en beslissingen hadden een blijvende impact op de maritieme handelsroutes en de ontwikkeling van de VOC (Vereenigde Oostindische Compagnie).

Oprichting van de Kaapkolonie

In 1652 stichtte Van Riebeeck de nederzetting bij de Kaap de Goede Hoop. Deze locatie was strategisch belangrijk voor de scheepvaart tussen Europa en Azië. De Kaap diende als een essentiële tussenstop voor schepen van de VOC, waardoor de reistijd tussen de continenten aanzienlijk werd verkort.

• Strategische ligging: De Kaap bood een veilige haven voor schepen om te rusten en voorraden aan te vullen.
• Handelsroutes: De oprichting van de Kaapkolonie droeg bij aan de ontwikkeling van nieuwe handelsroutes, wat leidde tot een toename van de maritieme handel.
• Culturele uitwisseling: De interactie tussen Europese kolonisten en lokale Khoikhoi-stammen leidde tot een uitwisseling van goederen, ideeën en culturen.

Innovaties in de Scheepvaart

Van Riebeeck introduceerde verschillende innovaties die de scheepvaart en de maritieme handel verbeterden.

Technologische vooruitgang

• Verbeterde navigatiemethoden: Onder zijn leiding werden navigatietechnieken verfijnd, wat leidde tot veiligere en efficiëntere zeereizen.
• Scheepsbouw: De behoefte aan robuustere schepen voor lange reizen stimuleerde de ontwikkeling van nieuwe scheepsontwerpen.

Impact op de Wereldhandel

De activiteiten van Van Riebeeck en de VOC in de regio hadden een significante impact op de wereldhandel.

• Monopolies: De VOC verwierf een monopolie op de specerijenhandel, wat leidde tot een verschuiving in de wereldwijde handelsdynamiek.
• Concurrentie: De oprichting van de Kaapkolonie leidde tot concurrentie met andere Europese mogendheden, zoals Engeland en Frankrijk, die ook geïnteresseerd waren in de maritieme handelsroutes.

Erfgoed en Nalatenschap

De invloed van Jan van Riebeeck op de maritieme geschiedenis is nog steeds voelbaar.

• Straten en monumenten: In Zuid-Afrika en Nederland zijn er talloze straten en monumenten die zijn naam dragen, wat zijn blijvende impact op de geschiedenis weerspiegelt.
• Historische studies: Zijn leven en werk zijn onderwerp van veel historische studies, die de complexiteit van kolonialisme en maritieme handel onderzoeken.

Jan van Riebeeck's bijdragen aan de maritieme geschiedenis zijn onmiskenbaar en blijven een belangrijk onderwerp van studie en discussie in de context van de Nederlandse koloniale geschiedenis en de ontwikkeling van wereldwijde handelsnetwerken.

Invloed op de Nederlandse Kolonisatie

Jan van Riebeeck speelde een cruciale rol in de Nederlandse kolonisatie van Zuid-Afrika en had een blijvende impact op de ontwikkeling van de regio. Zijn acties en beleid legden de basis voor de Nederlandse aanwezigheid in het gebied, wat uiteindelijk leidde tot de vorming van de Kaapkolonie. Hieronder worden enkele belangrijke aspecten van zijn invloed besproken.

Stichting van de Eerste Europese Handelspost

In 1652 richtte Jan van Riebeeck de eerste Europese handelspost op aan de Kaap de Goede Hoop. Dit was een strategische locatie voor de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) om schepen te bevoorraden op hun reis naar Azië. De handelspost bood niet alleen voedsel en water voor passerende schepen, maar diende ook als een belangrijke tussenstop voor de VOC, wat de handel in specerijen en andere goederen bevorderde.

Relaties met Inheemse Bevolking

Van Riebeeck's interacties met de lokale Khoikhoi-stammen waren van groot belang voor de kolonisatie. Aanvankelijk probeerde hij vreedzaam samen te werken met de inheemse bevolking, maar naarmate de Europese nederzetting groeide, ontstonden er spanningen. Deze conflicten leidden tot veranderingen in de sociale en economische structuren van de regio, wat uiteindelijk resulteerde in de marginalisering van de Khoikhoi.

Landbouw en Economische Ontwikkeling

Onder leiding van Van Riebeeck werd de landbouw in de Kaapkolonie gestimuleerd. Hij introduceerde verschillende gewassen en veehouderijtechnieken die essentieel waren voor de zelfvoorzienendheid van de nederzetting. Dit leidde tot de ontwikkeling van een agrarische economie die niet alleen de lokale bevolking, maar ook de Europese kolonisten ten goede kwam.

Culturele Impact en Erfenis

De invloed van Jan van Riebeeck reikt verder dan alleen economische en politieke aspecten. Zijn komst markeerde het begin van een nieuwe culturele dynamiek in Zuid-Afrika, waarbij Europese en Afrikaanse tradities met elkaar in contact kwamen. Dit heeft geleid tot een rijke, maar complexe culturele erfenis die nog steeds zichtbaar is in de hedendaagse Zuid-Afrikaanse samenleving.

Belangrijke Gevolgen van Van Riebeeck's Beleid

• Oprichting van de Kaapkolonie: De basis voor verdere kolonisatie en uitbreiding van Europese invloed in Afrika.
• Verandering in Landgebruik: De introductie van Europese landbouwmethoden en veeteelt.
• Sociale Spanningen: Toenemende conflicten tussen kolonisten en inheemse bevolkingsgroepen.
• Culturele Vermenging: De ontwikkeling van een unieke Zuid-Afrikaanse cultuur door de interactie tussen verschillende bevolkingsgroepen.

Jan van Riebeeck's invloed op de Nederlandse kolonisatie is onmiskenbaar en zijn nalatenschap blijft een onderwerp van discussie en studie in zowel historische als hedendaagse contexten.

Latere Jaren en Terugkeer naar Nederland

Na zijn oprichting van de eerste Europese handelspost in Zuid-Afrika in 1652, bleef Jan van Riebeeck een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van de Kaapkolonie. Zijn leiderschap en organisatorische vaardigheden droegen bij aan de vestiging van een duurzame Europese aanwezigheid in het gebied. Echter, na jaren van dienst in de VOC en de uitdagingen van het leven in de kolonie, keerde Van Riebeeck in 1662 terug naar Nederland.

Leven na de Kaap

Na zijn terugkeer in Nederland vestigde Jan van Riebeeck zich in de stad Amsterdam. Hier bleef hij betrokken bij de VOC, maar zijn rol was veranderd. Hij was nu meer een adviseur en een ervaren stem binnen de organisatie, waar hij zijn kennis en ervaring uit de Kaapkolonie kon delen.

Familieleven

In Nederland herstelde Van Riebeeck zijn banden met zijn familie. Hij was getrouwd met Maria de la Queillerie, met wie hij meerdere kinderen had. Het gezin vestigde zich in de omgeving van Amsterdam, waar ze een relatief rustig leven leidden in vergelijking met de turbulente jaren in de kolonie.

Ouderschap en Invloed

Jan van Riebeeck's invloed op de VOC en de ontwikkeling van de Kaapkolonie bleef bestaan, zelfs na zijn terugkeer naar Nederland. Hij werd vaak geraadpleegd over de strategieën en het beleid van de compagnie in de regio. Zijn ervaringen hielpen de VOC om beter in te spelen op de lokale omstandigheden en de behoeften van de kolonisten.

Erfenis

De erfenis van Jan van Riebeeck is nog steeds zichtbaar in Zuid-Afrika. Veel straten, pleinen en monumenten zijn naar hem vernoemd, wat zijn blijvende impact op de geschiedenis van het land onderstreept. In Nederland wordt hij ook herinnerd als een sleutelfiguur in de Nederlandse koloniale geschiedenis.

• Terugkeer naar Nederland: 1662
• Verblijfplaats: Amsterdam
• Familie: Getrouwd met Maria de la Queillerie
• Kinderen: Meerdere nakomelingen
• Rol bij de VOC: Adviseur en strategisch denker

Jan van Riebeeck overleed op 18 januari 1677 in Batavia, maar zijn nalatenschap leeft voort in de geschiedenis van zowel Nederland als Zuid-Afrika.

Erfgoed en Nalatenschap

Jan van Riebeeck wordt vaak gezien als een sleutelfiguur in de geschiedenis van Zuid-Afrika, vooral vanwege zijn rol als oprichter van de eerste Europese nederzetting aan de Kaap. Zijn nalatenschap is zichtbaar in verschillende aspecten van de Zuid-Afrikaanse cultuur en geschiedenis.

Culturele Impact

De invloed van Jan van Riebeeck reikt verder dan alleen de oprichting van de Kaapkolonie. Zijn komst markeerde het begin van een nieuwe periode in de Zuid-Afrikaanse geschiedenis, waarin Europese kolonisatie en interactie met inheemse bevolkingsgroepen centraal stonden. Dit heeft geleid tot een complexe culturele mix die tot op de dag van vandaag voortduurt.

Straten en Monumenten

In Zuid-Afrika zijn er talloze straten, pleinen en monumenten die ter ere van Jan van Riebeeck zijn vernoemd. Voorbeelden hiervan zijn:

• Jan van Riebeeckplein in Kaapstad
• Jan van Riebeeckstraat in verschillende steden zoals Pretoria en Johannesburg
• Standbeeld van Jan van Riebeeck in Kaapstad, dat zijn historische betekenis symboliseert

Onderwijs en Herdenking

Jan van Riebeeck wordt vaak behandeld in het onderwijs, waar zijn rol in de geschiedenis van Zuid-Afrika wordt besproken. Scholen en universiteiten besteden aandacht aan zijn leven en de gevolgen van zijn acties, wat bijdraagt aan de collectieve herinnering aan de koloniale geschiedenis van het land.

Controverses en Huidige Percepties

De nalatenschap van Jan van Riebeeck is niet zonder controverse. Terwijl sommigen hem beschouwen als een pionier en een belangrijke historische figuur, zien anderen hem als een symbool van kolonialisme en onderdrukking. Dit heeft geleid tot een heroverweging van zijn rol in de geschiedenis en de manier waarop hij wordt herdacht in de publieke ruimte.

Dialoog en Reflectie

De discussie over Jan van Riebeeck en zijn nalatenschap heeft geleid tot bredere gesprekken over kolonialisme, identiteit en geschiedenis in Zuid-Afrika. Dit biedt een kans voor dialoog en reflectie over de impact van het verleden op de hedendaagse samenleving.

Internationale Erkenning

Jan van Riebeeck's invloed strekt zich ook uit tot andere landen, waar zijn naam en daden worden bestudeerd in de context van de wereldwijde geschiedenis van kolonialisme. Dit heeft geleid tot een groeiende interesse in zijn leven en werk, niet alleen in Nederland, maar ook in andere delen van de wereld.

Door zijn erfgoed en nalatenschap te bestuderen, krijgen we niet alleen inzicht in de geschiedenis van Zuid-Afrika, maar ook in de bredere thema's van kolonialisme, culturele uitwisseling en de gevolgen van Europese expansie.

Jan van Riebeeck in de Hedendaagse Cultuur

Jan van Riebeeck, de oprichter van de eerste Europese nederzetting in Zuid-Afrika, heeft een blijvende impact op de hedendaagse cultuur, zowel in Zuid-Afrika als in Nederland. Zijn nalatenschap is zichtbaar in verschillende aspecten van de samenleving, van straatnamen tot culturele evenementen.

Straten en Monumenten

In veel steden en dorpen in Zuid-Afrika zijn straten en pleinen naar Jan van Riebeeck vernoemd. Deze vernoemingen zijn niet alleen een eerbetoon aan zijn rol in de geschiedenis, maar ook een bron van discussie over de koloniale erfenis. Enkele opmerkelijke locaties zijn:

• Jan van Riebeeckplein in Kaapstad
• Jan van Riebeeckstraat in Johannesburg
• Jan van Riebeeck Park in Pretoria

Daarnaast zijn er verschillende standbeelden van Van Riebeeck, waaronder het bekende standbeeld in Kaapstad, dat vaak het onderwerp is van debat over de representatie van koloniale figuren in de openbare ruimte.

Culturele Evenementen en Herdenkingen

In Zuid-Afrika worden jaarlijks evenementen georganiseerd ter herdenking van Jan van Riebeeck's aankomst aan de Kaap. Deze evenementen zijn vaak een mix van culturele vieringen en reflecties op de koloniale geschiedenis. De vieringen omvatten:

• Historische re-enactments van zijn aankomst in 1652
• Lezingen en discussies over de impact van kolonialisme
• Culturele festivals die de diversiteit van Zuid-Afrika vieren

Onderwijs en Literatuur

Jan van Riebeeck wordt vaak behandeld in de geschiedenislessen op scholen in Zuid-Afrika en Nederland. Boeken en artikelen over zijn leven en de gevolgen van zijn acties zijn beschikbaar in bibliotheken en online. Dit zorgt ervoor dat nieuwe generaties zich bewust zijn van de complexe geschiedenis die hij vertegenwoordigt.

Controverses en Debatten

De figuur van Jan van Riebeeck is niet zonder controverse. In de hedendaagse discussie over kolonialisme en racisme worden zijn daden vaak bekritiseerd. Activisten pleiten voor een heroverweging van zijn rol in de geschiedenis, wat leidt tot een breder debat over hoe koloniale figuren in de moderne samenleving moeten worden behandeld. Dit heeft geleid tot:

• Protesten tegen standbeelden
• Discussies over straatnamen en hun betekenis
• Initiatieven voor educatieve programma's die de koloniale geschiedenis kritisch benaderen

Jan van Riebeeck blijft dus een belangrijk figuur in de hedendaagse cultuur, met een erfenis die zowel wordt gevierd als bekritiseerd. De manier waarop zijn leven en daden worden herinnerd, weerspiegelt de voortdurende zoektocht naar een eerlijker begrip van de geschiedenis.